Ниңә бергә булмағанбыҙ, тиһең,

Күп йылдарға һуңлағанбыҙ, тиһең...

Берһен-берһе тапҡан икән беҙҙең күңел,

Тимәк, ғүмер үкенерлек түгел,

Беҙҙең ғүмер үкенерлек түгел.

Артабан уҡырға

Иртән генә тороп, ай, ҡараһам,

Яңғыҙ сағыл күренә шеш кеүек.

Үткән ғүмерҙәрҙе хисаплаһаң,

Йоҡоларҙа күргән төш кеүек.

Ҡасандыр мул һыулы булған Ҡоро Күндрәк йылғаһының ике ярын төйәк иткән Табылды ауылы тамам яҡынламай тороп күренеп тә бармай, сөнки уны тирә-яҡтан бейек кенә ҡалҡыулыҡтар уратып алған. Өй тауы, Ҡыҙҙар тауы, Һырт, Яңғыҙ сағыл мөхитендә борондан көн иткән аҫаба башҡорттар был ерҙең төрлө урындарына атамалар тағып бөткән: Ерекле йылға, Сусаҡ түбәһе, Уба, Ҡайын соҡоро, Тажит, Ҡара тал соҡоро, Ялбыр өйәңке, Сатра, Мөхәррәм күле, Ҡайын үҙәк, Моронаҡ, Йылан тауы һ.б.

Артабан уҡырға

(Ғата Сөләймәновтың тыуыуына 100 йыл)

Атаҡлы ҡурайсы, йырсы һәм актер, Башҡортостандың халыҡ артисы, РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Ғата Зөлҡәфил улы Сөләймәнов 1912 йылдың 15 июнендә донъяға килә. 1988 йылда яҡты донъянан китеп бара. Уға ул ваҡытта 76 йәш тулған була. Ана шул ғүмерҙең алты тиҫтәгә яҡын дәүерен Ғата Сөләймәнов мөкиббән китеп яратҡан тылсым сығанағы ҡурайға бағышлай ҙа инде.

Башҡорт мәҙәниәтендә ҡурай үҙенә тейешле лайыҡлы урынды яулаһын өсөн бөтә булған тырышлығын һалған һәм уға тотош ғүмерен арнаған билдәле шәхес Баймаҡ районының Беренсе Төркмән ауылында тыуып үҫә.

Артабан уҡырға

(Ғәббәс Дәүләтшиндың тыуыуына 120 йыл тулыу айҡанлы)

Ғәббәс Йәғәфәр улы Дәүләтшин 1892 йылдың сентябрендә элекке Һамар губернаһы Пугачев өйәҙенең Ташбулат-Көстән ауылында тыуған. Башланғыс белемде ауыл мәҙрәсәһендә ала. Беренсе Бөтә донъя һуғышында ҡатнаша. 1919 йылдан мәғариф өлкәһендә (1929 йылда Ленинградҡа Көнсығыш телдәре институтында аспирантураға киткәнгә ҡәҙәр) төрлө вазифала эшләй. Аспирантуранан һуң, 1932 йылда, К. А.Тимирязев исемендәге Башҡортостан педагогия институтының башҡорт теле кафедраһы мөдире итеп тәғәйенләнә. 1937 йылдың авгусына тиклем ошо вазифаны башҡара.

Артабан уҡырға

Федоровка районы Юлдаш ауылында тыуһам да, Көйөргәҙе районы Таймаҫ урта мәктәбендә алты йыл уҡыным. Сөнки беҙҙең ауылда урта мәктәп булманы. Шунлыҡтан, мәктәп йәшенән үк, таймаҫтарҙың Рәшит Солтангәрәев тигән данлыҡлы яҙыусылары барлығын йыш ишеткеләнем. Әммә, ни эшләптер, уның ауылына ҡайтып, мәктәпкә килеп, осрашыуҙар ойоштороп йөрөгәнен күрергә насип итмәне. Уны Башҡорт дәүләт университетының филология факультетында өсөнсө курста уҡып йөрөгәндә осраҡлы рәүештә Карл Маркс урамында тап иттем.

Элек үҙәк урамдарҙың халыҡ күп йөрөгәнерәк ерендә, үҙәк һәм республика гәзиттәре биттәрен асып, быялалы таҡтаға эләләр ине. “Дуҫлыҡ” кафеһы эргәһендәрәк шул матбуғат биттәрен ентекле уҡып торам. Эргәмә берәү килеп баҫҡанын шәйләнем-шәйләүгә, әммә әйләнеп ҡараманым. Гәзит уҡыусылар күп ине ул осор, ә Өфө халҡы араһында таныштар – бармаҡ менән һанарлыҡ.

Артабан уҡырға

Тәүге ҡунаҡтарыбыҙ – Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы Ноғман Мусин менән билдәле драматург Наил Ғәйетбай.

Ноғман Мусин:

«Ағиҙел» журналы редакцияһынан «Нәфис әҙәбиәт: хыял, ысынбарлыҡ, тормош талабы» тигән темаға үҙ фекерҙәремде һорағастар, тәүҙә был «тапалған» өлкәгә бәйле яуап биреү бик еңел һымаҡ тойолғайны. Хатта журналдың 90 йыллыҡ тарихы, унда баҫылған төрлө жанрҙарҙағы әҫәрҙәр үҙҙәре үк был һорауға яуап бирә һымаҡ. Ә ныҡлабыраҡ уйлай башлағас...

Артабан уҡырға

Илебеҙҙең бөгөнгө хәленә, иртәгәһенә битараф булмағандар күрә, ишетә, белә йөрөй: йәмғиәтебеҙ ауырый, йәмәғәтселек ҡайнай,  температураһы белгестәр тарафынан үлсәнә, төрлөсә фараздар ителә, сәйәсмәндәргә кәңәштәр бирелә, теләктәр әйтелә... Әҙәм ғүмере сүпкә лә тормаған, рухи ҡиммәттәр баһаһын юғалтҡан, йәшәйештең матди яғы ғына бизмәнгә һалынған алғыр заманға, йолҡҡослоҡ дәүеренә инә барабыҙ. Бер ниндәй тикшеренеүҙәрһеҙ ҙә шуныһы асыҡ: күпселектең кисәгеләй ҙә, бөгөнгөләй ҙә йәшәгеһе килмәй.

Хәл-әхүәлебеҙ ысынбарлыҡтың художестволы сағылышы булған (булырға тейешле!) һүҙ сәнғәтендә ни дәрәжәлә күҙаллана һуң? «Ваҡиғалар ваҡыттарҙан киң...» Ошо юҫыҡта әҙәбиәт өлгөрлөк күрһәтә, йылдам хәрәкәттәге тормошҡа эйәрә аламы? Уйлай китһәң, эйәреү генә лә етмәй бит! Киреһенсә, әҙип, үҙ миссияһына ярашлы, йәмәғәтселекте изгелек донъяһына әйҙәп барырға бурыслы... Йәнә лә шуныһы: юлсыға ғына түгел, әйҙәүсегә лә  ваҡыты-ваҡыты менән үтелгәнде барлап, алдағыһын самалап алыу ихтыяжы бар. Быныһын инде төп әҙәби-нәфис баҫма булған «Ағиҙел»һеҙ күҙаллау мөмкин түгел. Уңыш-ҡыуаныстарыбыҙ ҙа, юғалтыу-табыштарыбыҙ ҙа уның менән бәйле. Төрлө йүнәлештәге эҙләнеүҙәр ҙә бында моронлай.

Артабан уҡырға

Икенсе бүлек

1

Алмабикә әбей, ҡарыуы ҡайтып, аҡ төшөп күҙҙәре томанлана башлағас, ҡалала йәшәгән ҡыҙына күсеп китергә уйланы. Эй, уның да өс иргә торорлоҡ, янып торған саҡтары бар ине!

...Ул бынан утыҙ-ҡырҡ саҡрым алыҫлыҡта, Ирәндек ашаһында ятҡан Билән ауылында колхоз мәктәбенең бишенсе синыфын ғына тамамлағайны. Алмабикәнең атаһы, йәне-тәне, бар  булмышы менән дингә бирелгән Уйылдан ҡарт:

«Биш синыф  бөтөп, күҙе ҡағыҙ танырлыҡ булғас, ҡыҙ балаға шул еткән! Башын аҙҙырып, ниңә   ауыл ҡыҙына артыҡ ғилем? Уның урыны  – түрбашта, ҡашығаяҡ араһында, – тине лә ҡыш өҫтөнән уны мәктәптән ауылға алып ҡайтты. –  Ана, ҡустыһы уҡыр – үҙе ир бала, Алмабикәгә ҡарағанда отҡорораҡ та, ете-һигеҙ йәшендә дүрт ғәмәл әрәхмәтикәңде яттан сығарып ултыра. Үҙемә оҡшаған, мин дә мәҙрәсәлә шәп шәкерт инем»...

Артабан уҡырға